Pakti i ri i sigurisë i nënshkruar midis SHBA-së, Britanisë së Madhe dhe Australisë më 16 shtator 2021: Pakti i Sigurisë AUKUS (Australi, Britani e Madhe, SHBA). Marrëveshja, sipas së cilës teknologjia e uraniumit të nivelit të lartë të përdorur në nëndetëset bërthamore amerikane do të shpërndahet, ka ndezur reagime të shumta, shkruan Anadolu Agency (AA).

Para së gjithash, nuk është e vështirë të kuptosh se cili është objektivi kryesor i Paktit AUKUS dhe prandaj reagimi më i fortë erdhi nga Kina. Megjithatë, sapo të tre shtetet nënshkruan paktin, AUKUS deklaroi se nuk synonte asnjë vend dhe se qëllimi i tij ishte të parandalonte konfliktet e mundshme rajonale. Mirëpo, këto deklarata nuk ishin të mjaftueshme për të qetësuar udhëheqjen e Pekinit pasi ishte e qartë se çfarë lloj krizash mund të shmangen duke përdorur nëndetëset bërthamore. Për këtë arsye, Kina pretendon se vendimi i SHBA-së për të shpërndarë teknologjinë e saj të nëndetëseve bërthamore me dy partnerët e saj me qëllim synimin e rajonit Azi-Paqësor do të prishte balancat rajonale, do të nxiste një garë të re armatimi dhe gjithashtu se nisma e re AUKUS e tre vendeve do të rikthejë mentalitetin e Luftës së Ftohtë në rajon.

Lufta e Ftohtë e Re i referohet konkurrencës midis SHBA-së, Rusisë dhe Kinës për të kufizuar lirinë e lëvizjes së konkurrentëve të tyre në fusha të veçanta. Në frontet e hapura më parë të Luftës së Ftohtë të Re kishte armatim në nivel rajonal, veçanërisht Mesdheun dhe rajonin e Detit të Zi-Kaukazit. Le të mos harrojmë se po ndërmerren përpjekje për të zgjeruar frontin e tretë, i cili shtrihet nga Afganistani në detet e Kinës Lindore dhe Jugore, një rajon tashmë shumë i militarizuar. Kur SHBA-ja u tërhoq nga Afganistani, ajo donte që Pekini dhe Moska të mbanin barrën e plotë të pasojave të përfshirjes ose mos angazhimit me talebanët, terrorizmin dhe ndarjen e rajonit, rajonin i cili binte nën sferën e ndikimit të fuqive të caktuara. Me AUKUS, tani është më e kushtueshme për Kinën që të përmirësojë aftësitë e saj bërthamore dhe anti-aksesit në rajonin e Azi-Paqësorit.

Në shënjestër është fuqia e zonës së anti-aksesit të Kinës

Duhet mbajtur mend se kur bëhet fjalë për zonat e anti-aksesit në Azi-Paqësor, Pekini ka qenë dukshëm më i avancuar. Komanda ushtarake e Kinës përbëhet nga 60 nëndetëse, gjashtë prej të cilave kanë aftësi bërthamore. Sidomos pasi dihet se nëndetëset luajnë një rol kritik në zonën e anti-aksesit, Washingtoni ka kohë që po kryen detyra patrullimi në vende të ndryshme me nëndetëset e saj bërthamore në rajon, duke i kujtuar praninë e saj administratës së Pekinit. Administrata e Bidenit tani po kombinon aftësitë e veta me ato të zhvilluara përmes paktit AUKUS, duke paralajmëruar Kinën se kriza SHBA-Kinë nuk do të mbetet mes Kinës dhe SHBA-së. Për më tepër, palët kanë deklaruar më parë se bashkëpunimi i tyre brenda kuadrit të paktit trepalësh të mbrojtjes nuk do të kufizohej në energjinë bërthamore. Washingtoni, Canberra dhe Londra synojnë të shkëmbejnë njohuritë dhe ekspertizën e tyre mbi inteligjencën artificiale, teknologjinë kibernetike, teknologjinë kuantike, sistemet e nëndetëseve dhe aftësitë e sulmeve me rreze të gjatë.

Koha do të tregojë nëse kjo do të ketë ndikim në doktrinën bërthamore të Kinës apo strategjitë konvencionale të ndërtimit të energjisë. Në këtë pikë, megjithatë, Kina që braktis strategjinë e saj të zonës së anti-aksesit do të thotë ose mbyllje në një burg të madh ose konflikt me Rusinë. Sigurisht, nëse do të diskutonim për armatimin konvencional dhe bërthamor në rajon, nuk do të ishte e përshtatshme të shqyrtohej çështja vetëm përmes prizmit të rivalitetit SHBA-Kinë. Në fakt, administrata e Bidenit duket se ka prishur projektin e Francës duke hedhur themelet për AUKUS pa u konsultuar me asnjë prej aleatëve të saj rajonal. Mbetet të shohim në ditët në vijim se çfarë lloj trazirash do të ndizen në shtetet e rajonit nga këto provokime kundër Kinës.

A po bëhet administrata e Bidenit “Trumpiste”?

Administrata e Joe Bidenit duket se është ndjerë e detyruar të zgjerojë praninë e saj në rajonin Azi-Paqësor me një pakt tjetër trepalësh sigurie, 70 vjet pas paktit ANZUS (Austri, Zelanda e Re dhe SHBA) të vitit 1951. Kjo nuk ishte befasi për askënd. Në fakt, kur u pyet se pse SHBA-ja po largoheshin nga Afganistani kaq shpejt, Biden la të kuptohej se ai do të përshkallëzonte rivalitetin me Kinën dhe Rusinë. Kështu, Biden demonstron se administrata ka zbatuar një strategji të re duke braktisur politikën e luftës amerikane kundër terrorit, e cila filloi në Afganistan në 2001, pa u konsultuar me askënd, veçanërisht evropianët të cilët u tërhoqën në ndjekjen e kësaj politike me ose pa dëshirë. Në të vërtetë, si rezultat i këtyre tërheqjeve të njëanshme, ndërrimit të pushtetit dhe vendimeve të përshkallëzimit, disa ekspertë perëndimorë argumentojnë se presidenti amerikan Biden kohët e fundit ka filluar të zhvillojë karakteristikat “Trumpiste”. Kjo i referohet jo vetëm përdorimit të pahijshëm të Trumpit të unilateralizmit por edhe vazhdimit të frymës së motos së Trumpit, “Amerika e Para”.

SHBA duke vënë interesat e saj para interesave të aleatëve të saj dhe duke zgjedhur të veprojë në mënyrë të njëanshme pa u konsultuar me aleatët e saj kanë ndryshuar marrëdhëniet e aleancës së Luftës së Ftohtë të Re. Kemi theksuar në artikujt tanë të mëparshëm se aleancat e Luftës së Ftohtë të Re nuk ishin më struktura ideologjike dhe të ngurta, por ato ishin mjaft fleksibile dhe, prandaj, funksiononin në bazë të përfitimeve. Problemi është se këto përfitime merren në terren jashtëzakonisht të rrëshqitshëm. Në fakt, kur projektit të nëndetëseve iu paraqit shansi për të marrë pjesë në një pakt mbrojtës me SHBA-në dhe Mbretërinë e Bashkuar si dhe me akses në teknologjinë kritike, Australia prishi projektin konvencional të nëndetëseve që kishte me Francën, i cili vlente 90 miliardë dollarë australianë, pa e menduar dy herë. Francezët, të cilët, me inkurajimin e SHBA-së, e kanë përfshirë Kinën në perceptimet e kërcënimit të NATO-s dhe që kanë nevojë për para për të ringjallur Bashkëpunimin e Përhershëm të Strukturuar (PESCO) ose një pakt të ndryshëm evropian si një alternativë ndaj NATO-s, sepse ata ishin braktisur në terren në Afganistan, janë të zemëruar me të drejtë. Biden zgjodhi të investojë në një marrëdhënie të re aleance, duke i kthyer shpinën Francës, domethënë aleatit të SHBA-së në NATO të cilën mezi kishte arritur ta qetësonte në Samitin e NATO-s në Bruksel.

Ndryshimet e shpejta dhe mospërputhjet në përpjekjet e SHBA-së për të “fituar aleatë” si dhe përparësitë e interesave private të SHBA-së mbi interesat dhe sigurinë e përbashkët, japin përshtypjen se kemi të bëjmë me një administratë të Bidenit, veprimet e së cilës janë identike me administratën e Trumpit, pavarësisht diskursit të tyre të jashtëm të ndryshëm. Dhe, për shkak të këtij trendi të “Trumpifikimit”, aleatët amerikanë në Gjirin, Afrikën dhe Evropën janë mjaft të shqetësuar dhe po përpiqen të ringjallin planet e tyre për autonomi strategjike.

Disa shtete anëtare të Bashkimit Evropian (BE) që udhëheqin rrugën drejt autonomisë strategjike po bëjnë presion mbi burokracinë e BE-së për të demonstruar se sa seriozë janë. Sipas Përfaqësuesit të Lartë të BE-së për Punët e Jashtme dhe Sigurinë, Josep Borrell dhe presidentin e Këshillit Evropian, Charles Michel, Afganistani është një “shenjë paralajmëruese”. Zyrtarët e BE-së njoftuan se po punonin në planin e Kompasit Strategjik, i cili do të zgjerojë investimet në mbrojtje të Unionit, prioritetet dhe vizionin strategjik. Por, për fat të keq, Brukseli është ende në fillimin e këtij udhëtimi. Ka shumë ndarje në Union në lidhje me sigurinë, kështu që nuk ka asnjë mënyrë që Unioni të fitojë ndonjëherë autonomi strategjike. Pas paktit AUKUS, pra “incidentit të nëndetëseve bërthamore”, nuk ka gjasa që dikush të jetë më në gjendje të bindë aleatët perëndimorë të SHBA-së për sigurinë mbrojtëse amerikane/NATO. Me pak fjalë, ky rreth vicioz mund të shkaktojë çarje të reja nëse BE-ja nuk arrin të bëjë hapa në fushat ekonomike dhe politike. Kjo është “e ardhmja e ndritshme” që SHBA-ja i ka dhënë BE-së!

A përbëjnë nëndetëset bërthamore një sfidë për çarmatimin?

Komuniteti ndërkombëtar me të drejtë ka shprehur shqetësime të ndryshme në lidhje me vendimet e SHBA-së dhe Britanisë së Madhe për të shpërndarë teknologjinë bërthamore të nivelit të lartë me uranium me një anëtar të armëve jo-bërthamore të Traktatit për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (NPT), siç është Australia. Me Sigurimi i karburantit për një nëndetëse me energji bërthamore në një shtet jo-bërthamor do të kërkonte transferimin e sasive të mëdha të uraniumit në një vend që nuk duhet të lejohet të posedojë sasi kaq të mëdha sipas NPT-së. Edhe pse kryeministri i Australisë deklaroi se vendi i tij nuk ka në plan të blejë armë bërthamore ose të prodhojë energji bërthamore, disa ekspertë paralajmërojnë se privilegji i dhënë Australisë mund të rrisë gjasat e përhapjes globale bërthamore në të ardhmen. Marrëveshja e nëndetëseve me Australinë nuk është hera e parë që SHBA-ja ka shtrembëruar marrëveshjen NPT për t’iu përshtatur interesave të saj. Në 2006, SHBA-ja nënshkroi një marrëveshje bashkëpunimi me Indinë, e cila nuk është nënshkruese e NPT-së, duke lejuar që të dy vendet të shkëmbejnë njohuri bërthamore.

Standardet e dyfishta të SHBA-së në politikat e saj bërthamore kanë tërhequr prej kohësh zemërimin e vendeve dhe grupeve që punojnë për të parandaluar përhapjen e armëve bërthamore. Sipas këtyre organizatave, në të ardhmen, vendet që aktualisht janë të kufizuara, siç është Irani, mund të marrin nivele të larta të uraniumit duke përdorur nëndetëset si një justifikim, duke lehtësuar blerjen e armëve bërthamore. Me të vërtetë një paralajmërim i arsyeshëm.

Azi-Paqësori ka një rëndësi të madhe për SHBA-në

Herë pas here, aleatët dhe partnerët amerikanë në Azi-Paqësor kanë rezerva për mbrojtjen e SHBA-së dhe këto rezerva mund të mos jenë gjithmonë të lidhura me Kinën. Jo shumë kohë më parë, sulmi konvencional i Koresë së Veriut ndaj Koresë së Jugut, për shembull, bëri që të gjithë aleatët të rishqyrtojnë përfitimet dhe disavantazhet e aleancës së tyre me SHBA-në. Si rezultat, Washingtoni bëri përpjekje për të qetësuar shqetësimet e aleatëve të tij duke miratuar një mori masash shtesë.

Sot, AUKUS është gjithashtu një masë shtesë. Dy aspekte të kësaj mase shtesë e dallojnë atë nga të tjerat. Së pari, SHBA-ja ka marrë këtë masë shtesë jo vetëm sepse aleatët e saj në Gjirin Persik dhe Evropë janë skeptikë për aleancën e tyre me SHBA-në, por edhe në kurriz të thellimit të dyshimeve të tyre ose rritjes së humbjeve të tyre. Së dyti, SHBA-ja deri më tani ka ndarë teknologjitë e saj të nëndetëses bërthamore vetëm me Britaninë e Madhe. Dihet mirë se SHBA-ja është mjaft sekrete dhe xheloze në këtë drejtim. Megjithëse tashmë kishte një parandalim rajonal, SHBA-ja tani e ka shtuar Australinë në listën e vendeve me të cilat ndan informacionet kritike si një masë dhe garanci shtesë e zonës së anti-aksesit. Këto dy aspekte tregojnë se SHBA-ja e merr seriozisht kërcënimin kinez në Azi-Paqësor. Duket se ne do të jemi dëshmitarë të një përshkallëzimi gradual të Luftës së Ftohtë të Re në rajon.

*Opinionet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht politikën redaktuese të Anadolu Agency.

Prof. Nursin Atesoglu Guney

Autori është profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Nisantasi të Stambollit.